Op dinsdagavond 17 oktober staat een lezing door meesterverteller Herman Pleij op het programma. Hij vertelt over de oorsprong van sprookjes. De titel van de lezing is ‘Sprookjes voor kinderen?‘, waren sprookjes eigenlijk wel voor kinderen bedoeld? De lezing wordt gehouden in het Stellingwerf College in Oosterwolde.
Specifiek op kinderen gerichte literatuur stamt pas uit de 19de eeuw. Voordien luisterden jongeren naar de verhalen van de volwassenen. Ook zij konden niet zonder legenden, mythen, sagen en kronieken die het aardse leven verhieven en van betekenis voorzagen.
Vanaf de Romantiek werden pogingen gedaan (de gebroeders Grimm) om de oudste sporen van dit vertelgoed (in het Middelnederlands ‘sproken’) op te tekenen uit de mond van boeren. Die zouden nog actief de orale cultuur van hun voorouders voortzetten. Het ging immers om spiritueel wapentuig om te kunnen overleven te midden van een woeste natuur, kwade geesten en ruwe despoten. Sprookjes bevatten als het ware de gestolde sporen van de oudste emoties, waarmee die verre voorzaten probeerden om de wereld in hun gelid te krijgen.
Gerechtigheid, wraak en wonderbaarlijke beloningen vormen daarbij een alternatief rechtssysteem dat beantwoordt aan de noden van het lagere volk. Kenmerkend daarvoor is het meedogenloze geweld waarvan men zich bedient: afgehouwen hoofden en ledematen vliegen in het rond, maar kunnen even zo makkelijk weer aangelijmd worden.
Vanaf het einde van de 18de eeuw werd deze verhalenschat in het kader van een brede erkenning van de kinderwereld ook geschikt geacht en gemaakt voor de opvoeding. Daarin overheerste nog lange tijd het streven om zo streng mogelijk te blijven, met een beroep op verschillende plaatsen in de Bijbel. Kinderen dienden af te schrikken van het kwaad aan de hand van afgrijselijke voorbeelden.
Later zijn de sprookjes geromantiseerd en in die versies nog goed herkenbaar in de ‘soaps’ van de TV: suikerzoete beloningen voor aanvankelijk miskende personen, tegenover eindeloos gerekte ondergangsverhalen over de machtigen der aarde – tot diepe voldoening van de kijkers. Maar zijn zulke sprookjes voor kinderen nog nodig? Of bestaan ze inmiddels in een veelvoud van andere vormen?
Herman Pleij promoveerde in 1979 op het proefschrift ‘Het Gilde van de Blauwe Schuit: Literatuur, volksfeest en burgermoraal in de late middeleeuwen’ over onder andere oude carnavalsteksten. In 1981 werd hij hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Van 1992 van 1994 was hij decaan van de Faculteit der Letteren.
Op 29 februari 2008 ging hij met emeritaat. Sindsdien publiceert hij veel over cultuurhistorische onderwerpen, zoals het vraagstuk van de nationale identiteit. Als deelnemer aan tv-praatprogramma’s participeert hij regelmatig in het publieke debat.
De avond in het Stellingwerf College begint om 20.00 uur. Kaartjes kosten € 10,- en zijn enkel via onderstaand reserveringsformulier verkrijgbaar.